تشخیص و درمان بیش فعالی دکتر مهرنوش عباسیان فرد

بیش فعالی چیست؟

بیش‌فعالی اختلالی است که باعث می‌شود کودکان در کنترل رفتارهای خود دچار مشکل شوند. اختلال بیش فعالی یکی از شایع‌ترین اختلالات روانپزشکی در کودکان است. شیوع این بیماری در پسران ۳ برابر بیشتر از دختران است. میزان شیوع این بیماری در میان کودکان زیر ۱۸ سال ۲/۷درصد و در بین بزرگسالان ۳.۴درصد است.

کودکان با اختلال بیش فعالی دچار مشکل در کنترل رفتارهای خود هستند آن‌ها ممکن است در مکان ‌هایی که باید آرام باشند بیش از اندازه سرو صدا و جنب و جوش داشته باشند و همینطور در ارتباط با سایر همسالان خود دچار مشکل باشند. به همین دلیل دچار مشکلات عملکردی فراوانی در منزل و مدرسه خواهند شد. آن‌ها ممکن است دچار افت تحصیلی شوند و همینطور به دلیل اینکه درک درستی از خطر ندارند خود را در شرایط بسیار خطرناک قرار دهند.  

بیش فعالی در کودکان و بزرگسالان یکی از شایع ترین اختلالات عصبی رشدی است که با نام اختلال کمبود توجه یا بیش فعالی (ADHD) نیز شناخته می شود. این اختلال اغلب در دوران کودکی بروز می کند و شامل سه ویژگی اصلی یعنی عدم تمرکز، بیش فعالی و تکانشگری است.

انواع بیش‌فعالی و اختلال نقص توجه

سه نوع اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی وجود دارد:

۱. تنها اختلال توجه دارند: این دسته دارای مشکل عدم توجه و تمرکز و بی‌دقتی هستند. آن‌ها آرام هستند و فعالیت و شیطنت بیش از حد ندارند بنابراین ممکن است مشکل این افراد نادیده گرفته شود. این نوع در میان دختران بیشتر است.

۲. بیش‌فعالی و حرکات تکانه‌ای: این دسته عدم تمرکز ندارند و تعدادشون به نسبت انواع دیگر خیلی کم است.

۳. ترکیبی (اختلال توجه، بیش‌فعالی و حرکات تکانه‌ای): این دسته بیشترین شیوع را دارد و همه علائم را با هم دارند.

علائم بیش فعالی در کودکان چیست؟

بیش فعالی در کودکان از سنین پایین نمایان می گردد و علائمی مانند بی قراری و عدم تمرکز دارد. این کودکان به سختی می توانند به فعالیت های ثابت و طولانی بپردازند و در اغلب مواقع دچار حواس پرتی می شوند. در برخی موارد، کودکان بیش فعال در انجام وظایف روزمره خود ناتوان هستند و حتی فعالیت هایی که برای دیگران ساده به نظر می رسد، برای آن ها سخت است.

علائم رایج بیش فعالی در کودکان شامل موارد زیر است:

• بی قراری و حرکت مداوم
• ناتوانی در تمرکز بر فعالیت ها
• فراموش کردن وسایل شخصی و ملزومات درسی
• قطع کردن صحبت دیگران و پاسخ دادن بدون فکر
• ترک ناتمام کارها و فعالیت ها
• نیاز به حرکت و فعالیت فیزیکی شدید
• بی توجهی به جزئیات و اشتباهات مکرر

این علائم می توانند بر کیفیت زندگی و عملکرد تحصیلی کودک تاثیر منفی بگذارند و نیاز به مداخلات درمانی و حمایت های خاصی دارند.

در ادامه خصوصیات بچه‌های بیش‌فعال را در قالب مثال‌هایی از دسته‌بندی‌های فوق ذکر می‌کنیم:

۱. عدم توانایی در تمرکز:

• بی‌دقتی و عدم توجه به جزئیات در مدرسه و سایر کارهای روزانه.
• درکارهایی که نیاز به توجه دارند مثل: گوش دادن به سخنرانی، گوش دادن به درس و یا حتی در مکالمات عادی مشکل دارند.
• حتی وقتی کسی مستقیما با این افراد صحبت می‌کند، گوش نمی‌دهند و یا او را نادیده می‌گیرند.
• عدم علاقه به کارهایی که نیاز به تلاش ذهنی مداوم دارد مثل انجام کارهای مدرسه، مشق شب و ... (برای بزرگسالان هم کارهایی مثل تهیه گزارش، تکمیل فرم‌ها و ...).
• جا گذاشتن مداوم لوازم ضروری مثل موبایل، کیف پول، عینک، کلید و ... .
• به راحتی تمرکز خود را از دست می‌دهند و حواسشان پرت می‌شود.
• داشتن مشکل در سازماندهی فعالیت‌ها مثل توالی انجام کارها، مدیریت زمان و ...
• عدم توانایی در دنبال کردن دستورالعمل‌ها و قوانین

۲. تحرک و جنب و جوش بیش از حد:

• در حالیکه نشسته‌اند تکان (یا به اصطلاح وول) می‌خورند.
• بلند شدن و راه‌رفتن در موقعیت‌هایی که باید آرام باشند مثل: کلاس، اتاق انتظار، دفتر کار و ... .
• دویدن و بالا و پایین پریدن در مکان‌‌هایی که مجاز نیستند. در نوجوانان و بزرگسالان اغلب با احساس بی‌قراری و میل به رفتن همراه است.
• نمی‌توانند آرام بازی کنند.
• حرف زدن بیش ازحد.

۳. رفتارهای تکانه‌ای:

• مدام وسط حرف دیگران می‌پرد.
• دویدن وسط خیابان بدون توجه به خطر تصادف.
• بیقرار است و نمی‌تواند منتظر چیزی باشد.
• قبل از اینکه سوالی تمام شود پاسخ می‌دهد.
• بدون فکر کردن صحبت و عمل می‌کند.

لازمه تشخیص اختلال بیش‌فعالی-کم‌توجهی موارد زیر است:

۱. کودک در بیشتر از یک موقعیت این علائم را داشته باشد مثل خانه، مدرسه و ...

(گرفتن اطلاعات از همه کسانی که با کودک در ارتباط هستند مانند معلم، پرستار، مربی و ...).

۲. این علائم در طیف وسیعی از رفتارهای کودک دیده شود مانند، کارهای روزمره، فعالیت‌های مدرسه، روابط با خواهر و برادرها و دوستان، کارهای گروهی.

۳. شروع علائم قبل از ۷ سالگی

۴. ادامه داشتن علائم بیشتر از ۶ ماه

علائم بیش فعالی در بزرگسالان چیست؟

بیش فعالی در بزرگسالان با علائمی متفاوت از کودکان ظاهر می شود. بزرگسالان مبتلا به بیش فعالی احتمال دارد با مشکلاتی در مدیریت زمان و سازماندهی کارها، تمرکز بر وظایف شغلی یا خانوادگی و حتی برقراری روابط اجتماعی مواجه شوند. این افراد در تصمیم گیری های فوری و کنترل احساسات خود دچار مشکل می شوند و به طور کلی در برنامه ریزی و اجرای فعالیت های روزانه خود با سختی های مختلفی روبرو می شوند.

علائم رایج بیش فعالی در بزرگسالان شامل موارد زیر است:

• مشکل در مدیریت زمان و انجام به موقع کارها
• فراموشی و ناتوانی در حفظ نظم و سازمان دهی
• بی ثباتی احساسی و اضطراب بالا
• مشکل در تمرکز بر وظایف شغلی و تحصیلی
• تمایل به انجام فعالیت های سریع و بدون برنامه ریزی
• چالش در برقراری و حفظ روابط اجتماعی
• ناتوانی در مدیریت استرس و فشارهای روزانه

راه های درمان بیش فعالی در کودکان و بزرگسالان

درمان بیش فعالی در کودکان و بزرگسالان به دو دسته اصلی دارویی و رفتاردرمانی تقسیم می شود. این درمان ها می توانند به کاهش علائم و بهبود کیفیت زندگی فرد کمک کنند.

درمان دارویی

داروهای محرک مانند ریتالین و داروهای غیرمحرک می توانند به بهبود تمرکز و کاهش رفتارهای تکانشی کمک کنند. این داروها به طور گسترده ای برای درمان بیش فعالی در کودکان و بزرگسالان استفاده می شوند و می توانند تاثیرات مثبتی داشته باشند.

رفتاردرمانی

با رفتاردرمانی، مثل درمان شناختی-رفتاری (CBT)، افراد می توانند احساسات و تمرکز خود را مدیریت کنند و راهکارهایی برای مقابله با علائم بیش فعالی بیابند. این روش به افراد آموزش می دهد که چگونه با تمرکز بیشتری به مسائل نگاه کنند و با آرامش بیشتری به چالش ها پاسخ دهند.

تغییر سبک زندگی

علاوه بر درمان های دارویی و رفتاردرمانی، تغییراتی در سبک زندگی نیز می تواند به کاهش علائم بیش فعالی کمک کند. فعالیت های فیزیکی منظم، خواب کافی و تغذیه سالم در کاهش علائم بیش فعالی در کودکان و بزرگسالان به شدت موثر هستند.

نقش ورزش در کاهش علائم بیش فعالی

ورزش یکی از موثرترین راهکارهای طبیعی است که اضطراب را کاهش می دهد و باعث افزایش تمرکز در افراد می شود. مطالعات نشان می دهد که ورزش می تواند به کاهش علائم بیش فعالی در کودکان و بزرگسالان کمک کند. ورزش منظم و فعالیت های فیزیکی، هورمون های شادی آور مانند اندورفین را در بدن آزاد می کنند که استرس را درون افراد کاهش و اعتماد به نفس را تقویت می کند.

بیش فعالی در کودکان و بزرگسالان یک اختلال چندوجهی است که می تواند بر زندگی روزمره و کیفیت روابط اجتماعی تاثیر بگذارد. این اختلال اگر به موقع شناسایی و درمان نشود، می تواند به مشکلات عاطفی و اجتماعی جدی منجر شود. از این رو، شناسایی زودهنگام و ارائه روش های درمانی مناسب به کودکان و بزرگسالان، منجر به یک زندگی سالم می شود.